بررسی رحم اجاره ای در حقوق ایران

مقدمه:

ناباروری، بسیاری از زوج ها را در سراسر جهان رنج می دهد. پزشکان در کشورهای مختلف در تلاش برای درمان ناباروری هستند.روش های مختلف درمان ناباروری توانسته بسیاری را صاحب فرزند یا امیدوار به آینده در انتظار نگه دارد.یکی از روش ها " رحم اجاره ای " است که این روش ابعاد مثبت و منفی را در پی داشته است.

تحلیل

اجاره رحم یکی از روش های درمان ناباروری است که طی سال های اخیر در ایران گسترش پیدا کرده است. زمانی که یکی از دو طرف زوجین دچار مشکل باشد، ابتدا هر یک از آنان را که عامل اصلی ناباروری است تحت درمان قرار می دهند و سپس بعد از لقاح مصنوعی در آزمایشگاه و پس از گذشت سه روز، درست زمانی که جنین 6 تا 8 سلولی است آن را در رحم مادر اجاره ای می گذارند که به او "مادر اجاره ای " یا "مادر میانجی" می گویند. او فردی است که نه ماه تمام در وجود خود از کودکی نگهداری می کند که فرزند خودش نیست.

این شیوه از درمان های نوین نازایی به شمار می آید و اولین نوزاد به این روش در سال 1990 در آمریکا متولد شد. برخی از زنان نابارور به لحاظ تخمک گذاری مشکلی ندارند، اما به عللی رحم آنان مناسب باروری نیست. برای نمونه می توان به کسانیکه در اثر سرطان، رحم آنها را خارج کردند یا کسانی که به طور مادرزادی فاقد رحم هستند اشاره کرد. همچنین برخی زنان با وجود سلامت دستگاه تولیدمثل به علت بیماری های داخلی مانند دیابت از بارداری منع می شوند این افراد می توانند با روش رحم اجاره ای صاحب فرزند شوندکه در آن صورت فرزند حاصل از این روش تمام خصوصیات والدین صاحب نطفه را دارد. بنابراین به مادر و پدر اصلی وی "والدین ‍ژنتیکی "گفته می شود و مادر میزبان که نطفه را در رحم خود پرورش می دهد،تاثیری بر مسائل ژنتیکی او ندارد. اما به اعتقاد محققان از نظر روحی و روانی تا حدودی می توانند بر جنین تاثیر بگذارند. لذا این مادران شرایط خاصی را برای پذیرش جنین دارند.

ابعاد مثبت روش به کارگیری رحم اجاره ای

- کاهش آمار طلاق در کشور و حل مشکلات زوج های نابارور

- فرزند صالح از این روش از لحاظ ژنتیکی تمام خصوصیات والدین صاحب نطفه را دارد و نسبت به روش های غیرشرعی و یا فرزند خواندگی ارجحیت دارد.

- این روش به زنانی که از لحاظ تخمک گذاری مشکلی ندارند و دلایل دیگری برای ناباروری دارند کمک می کند. از این رو درصد بالایی از مشکلات ناباروری حل می شود.

- از نظر روانشناسی و روانپزشکی نیز حدود 15 سال است که در مورد رحم اجاره ای ارزیابی هایی صورت گرفته (تا تقریبا" چهارهزار مورد مطالعه شده) و آسیب های احتمالی را که فرد داوطلب امکان دارد متحمل شود را بررسی کرده اند، اما هنوز هیچ آسیب مشخصی گزارش نشده است.

- از لحاظ فقهی فرزندی که در رحم اجاره ای رشد یافته مشروع و قانونی است.

ابعاد منفی روش بکارگیری رحم اجاره ای

- از لحاظ فرهنگی این روش هنوز مورد قبول همه مردم واقع نشده و اکثر آنها از این روش بی اطلاع هستند، بنابراین دید مناسبی نسبت به فردی که رحم اجاره داده می شود وجود ندارد.

- احتمال انتقال بیماری هایی چون ایدز و هپاتیت و... از مادر اجاره ای به نوزاد

- احتمال انتقال بیماری از زوج های اهداء جنین مانند بیماری های عفونی (نظیر ایدز، و هپاتیت و....) و بیماری های ویروسی و... به جنین و سپس مادر اجاره ای

- اطلاع طفل از اینکه حاصل چنین روند پزشکی است و نوع برخورد وی با این مسئله

- امکان سوء استفاده های مختلف از این روش از جمله سوء استفاده های مالی

- نارضایی اطرافیان به خصوص فرزندان و همسران افراد " داوطلب رحم اجاره ای "

- از لحاظ حقوقی و قانونی هنوز مشکلاتی در اعمال این روش وجود دارد.

ویژگی های فرد داوطلب رحم اجارهای

- از نظر جسمی سالم باشد

- بارداری برای او خطری به بار نیاورد

- حداقل یک بار تجربه به آخر رسیدن حاملگی را داشته باشد.

- از نظر بیماری های چون ایدز و هپاتیت به دقت بررسی شود.

- نباید دارو مصرف کند.

- از نظر فشار خون و بیماری سرخجه باید کنترل شود.

- باید حداقل یک بچه به دنیا آورده باشد و در حال حاضر نیز سرپرست او محسوب شود (در غیر این صورت به نظر نمی رسد شخص به تحویل بچه به پدر و مادر واقعی اش رضایت دهد).

- هدف کار آمد و مثبتی داشته باشد و با کارایی منفی به این مسئله نگاه نکند.
- از نظر روحی به رشد و بلوغ جدیدی برسد.

- خانواده این فرد رضایت داشته باشند

-دارای مشکلات مالی نباشد (زیرا شرایط عاطفی مناسبی برای رشد کودک فراهم نخواهد شد)

- احساس نکند قربانی شده است.

ویژگی های زوج اهدای جنین

- از نظر جسمی و روحی سالم باشند.

- از نظر بیماری هایی چون ایدز و هپاتیت به دقت بررسی شوند.

- زوج از طرف فرد داوطلب احساس خطر نکنند زیرا احتمال صدمه رسیدن به افراد درگیر در ماجرا بیشتر می شود

- پدر و مادر آینده باید افرادی قابل اطمینان و مقبول باشند و بتوانند محبت فرد داوطلب را جلب کنند چرا که روند سخت و طولانی و ناگوار چنین حاملگی وی نیاز به احساس راحتی دوجانبه دارد.

قانون نحوه اهدای جنین به زوج های نابارور

قانون اهدای جنین یا اهدای گامت به زن و شوهر نابارور در 29 تیرماه 82 مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در هشتم مرداد 83 به تایید شورای نگهبان رسید. متن قنون نحوه اهدای جنین به زوج های نابارور به شرح زیر است:

ماده 1) به موجب این قانون کلیه مراکز تخصصی درمان ناباروری مجاز خواهند بود با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در این قانون نسبت به انتقال جنین های حاصل از تلقیح خارج از رحم زوج های قانونی و شرعی به رحم زنانی که پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشکی ناباروری آنها (هریک به تنهایی یا هر دو) به اثبات رسیده است اقدام کنند. به این ترتیب که جنین متعلق به یک زن و شوهر بارور را از طریق تلقیح خارج از رحم یک زن بارور قرار می دهند تا به طور طبیعی به حیات خود ادامه دهد و پرورش پیدا کند و متولد شود.

ماده 2) تقاضای جنین اهدایی باید مشترکا" از طرف زن و شوهر متقاضی فرزند تنظیم و تسلیم شود و دادگاه در صورت احرازشرایطی مجوز دریافت جنین اهدایی را به این زن و شوهر می دهد تا صاحب فرزندی شوند.

شرایط تعیین شده در قانون اهدای جنین به زنان نازا به این شرح است:

الف: زوجین بنا به گواهی معتبر پزشکی، امکان بچه دار شدن نداشته باشند و زوجه استعداد دریافت جنین را داشته باشد.

ب: زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند.

ج: هیچ یک از زوجین مهجور نباشند.

د: هیچ یک از زوجین مبتلا به بیماری صعب العلاج نباشند.

ه: هیچ یک از زوجین معتاد به مواد مخدر نباشند.

و: زوجین بایستی تابعیت ایران را داشته باشند.

ماده 3) وظایف و تکالیف زوجین اهداء گیرنده جنین و طفل متولد شده از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام نظیر وظایف و تکالیف اولاد و پدر و مادر است.

ماده 4) بررسی صلاحیت و زوجین متقاضی در محاکم خانواده خارج از نوبت و بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی صورت خواهد گرفت و عدم تایید صلاحیت زوجین قابل تجدید نظر می باشد.

ماده 5) آیین نامه این قانون توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با همکاری وزارت دادگستری و تهیه و تصویب هیات وزیران خواهد رسید.

در آخر ذکر چند نکته ضروری به نظر می رسد:

- استفاده از رحم اجاره ای در اکثر کشورها رایج است در کشور ما هم مرسوم شده و از سال 1382 نیز قانونی شده و در حال افزایش است. هر چند که سابقه این گونه قوانین در کشورهای خارجی به چند دهه گذشته برمی گردد و در کشور ما نسبتا" نوپاست و مردم ما اطلاع چندانی درباره این موضوع ندارند.

- طی مصاحبه ای که با یکی از افراد واسطه این روش انجام شده به مشتریانی از خارج از کشور به خصوص کشورهای عربی اشاره شده و این نشان می دهد دید مثبتی نسبت به زنان ایرانی وجود دارد که کشورهای خارجی دوست دارند فرزندانشان در رحم یک زن ایرانی پرورش پیدا کند و این به دلیل قداست زن و خانواده و اهمیت دادن به موازین اخلاقی در کشور ایران اسلامی است. ولی نباید این مسئله منجر به سوء استفاده های مختلف شود.

مسئله دیگر احتمال لطمه خوردن فرد داوطلب رحم اجاره ای است. باید اقدام شخص، مشخص شود و اینکه به دلیل نیاز مالی شدید نباشد بلکه بیشتر به دلیل انسان دوستی اقدام به انجام این روش زده باشد.هرچند که از نظر فقهی و قانونی این فرد می تواند طلب اجرت کند. ولی نباید از نظر جسمی و روحی این شخص لطمه خاصی ببیند.

برای پیشگیری از احتمال انتقال بیماری ایدز در کشورهای توسعه یافته، پس از گرفتن تخمک و اسپرم آن را به مدت 3 تا 6 ماه فریز و نگهداری می کنند. سپس یکبار دیگر آزمایش ایدز در مورد زن و مرد انجام می دهند تا مطمئن شوند که این بیماری در مرحله کمون خود به سر نمی برد که این روش می تواند نگرانیهایی را که از انتقال بیماری وجود دارد را برطرف کند.

اگر روزی طفل مطلع شود که حاصل چنین روش پزشکی است چه باید کرد؟ قبل از انجام این روش باید متقاضیان با یک مشاور گفتگو کنند. در واقع زوج نابارور باید مثل یک گروه با هماهنگی و همدلی یکدیگر این مسئله را رفع کنند. در زمینه آگاهی طفل نیز می توان ضمن مشاوره با صاحبنظران او را در جریان مسئله قرار دهند، اما در شرایط سنی که لطمه ای به او وارد نشود و بخوبی موضوع را درک کند.

فهرست منابع و مآخذ:

1- مادر سفارشی برای یک جنین، گزار شرق از اجرای قانون اهدای جنین،10/4/85، سال سوم، شماره 796.

2- الهه فراهانی، برای نخستین بار در تاریخ قضایی کشور، قضات دادگاه خانواده به زنان و شوهران نازا اجازه قانونی داد تا برای تولد یک فرزند از یک مادر سفارشی استفاده کنند. ایران، 1384

3- میترا مولایی نژاد، مادر اجاره ای، مشکل یا راه حل، زنان ایران،4/2/2007

4- رحم اجاره ای؛ بایدها و نبایدها! گزارش وی‍ژه هیوا از وضعیت رحم اجاره ای در کشور،